Geschreven door Faculty of Skills | 10 augustus 2017
Wat kunnen we leren van 2000 jaar oude wijsheid? Retorica is, kort gezegd, de kunst van het overtuigend spreken in het openbaar. Een goede politicus in de oudheid moest dit beheersen. Anno 2017 is dit eigenlijk nog net zo, en geldt het bovendien in allerlei professionele situaties. De manager die het teamoverleg leidt, de medewerker die zijn project presenteert… Wat kunnen we leren van de vijf fases van retorica?
Met ‘vorm’ overtuigen, kan nog wel eens twijfels opwekken over de integriteit van het argument. “Verkooppraatjes”, “populisme”, “lariekoek”. Maar dat wil niet zeggen dat wanneer je een goed verhaal hebt, retorica als communicatieve vaardigheid niet belangrijk is om onder de knie te hebben. Volgens Quintilianus (ca. 35- ca. 100), een van de grondleggers van de retorica, was het zelfs onmisbaar. Hij onderscheidt 5 fases. Het verbeteren van je communicatie is niet helemaal hetzelfde als het voorbereiden van een geweldige speech voor de senaat in de oudheid, ‘landgenoten’ of een jury in een amerikaanse advocatenserie. De fases kunnen echter wel teruggevonden worden in het proces!
1. Vinding (inventio): de voorbereiding
Binnen de leer van retorica is het de eerste logische stap: De redenaar gaat op zoek naar argumenten voor zijn betoog. Dat geldt ook bij het presenteren van een plan, of het introduceren van een verandering in het team. In online training vind je dit terug in de voorbereiding, waar achterliggende theorie besproken wordt, maar ook door het bekijken van voorbeelden. De voorbeelden van een gesprek geven suggesties met inhoudelijke onderbouwingen.
2. Ordening (dispositio): de juiste volgorde
De tweede stap voor de redenaar is het ordenen van zijn argumenten. Waar moet het zwaartepunt van het betoog komen te liggen en welke subargumenten zijn van ondergeschikt belang? Ook in moderne communicatie is de volgorde belangrijk, maar niet alleen van de argumenten: erken je bijvoorbeeld eerst de emotie van je publiek of gesprekspartner? In online training volgt na een eerste poging de zelfreflectie: de deelnemer ziet de beoordelingscriteria die aan een rollenspel hangen. Bevat zijn reactie de juiste facetten in de juiste volgorde? Nadenken over de volgorde van je reactie, en hoe je een bepaalde techniek toepast, is een eerste belangrijke stap in het je eigen maken van communicatieve vaardigheden.
3. Verwoording (elocutio): Wat werkt wél en wat niet?
Niet elke verwoording past bij iedereen. Binnen de retorica wordt dit wel gezien als de moeilijkste fase. De woorden die je kiest (en schrijft) laten de keuzes zien die je hebt gemaakt. Hier is ruimte om jouw extra kunde te laten doorschemeren, om mensen zich op hun gemak te laten voelen of om juist iedereen scherp te krijgen. ‘Jullie doen het de laatste tijd niet best’ of ‘Ik heb gemerkt dat we deze periode wat steekjes hebben laten vallen’? Coaches en collega’s kunnen ook suggesties geven door de deelnemer van feedback te voorzien. Ook kan het bekijken van pogingen van collega’s inspiratie geven voor de elocutio. Hoe drukt een ander zich uit, welke verwoordingen kan ik overnemen?
4. Geheugentraining (memoria): Maak het je eigen!
Nu heb je voor je toespraak aan de senaat een geweldig betoog op een rol geschreven. Het staat vol van stijlfiguren, steekhoudende argumenten, slimme stiltes en stemverheffingen. Maar hoe onthoud je dat allemaal? Door te oefenen, oefenen en nog eens te oefenen. Zonder oefening geen sterk betoog. In het huidige tijdperk met powerpoint en prezi is dat niet anders. Ooit wel eens een presentatie gegeven en die ene leuke oneliner, grap, of belangrijke instructie vergeten mee te nemen in je verhaal? Je zal de enige niet zijn. Toch zonde! Een TED-talk daarentegen is vaak wel tot in de puntjes voorbereid en daarom fijn om naar te luisteren.
Zo kun je ook je vaardigheden trainen. Denk maar aan het oefenen van bijvoorbeeld een reactie die je wilt geven op een klant die klaagt over de wachttijd voordat hij aan de beurt was. Als hulp voor het geven van een antwoord kun je beginnen met het toevoegen van een autocue-tekst waarbij je jouw in stap 1-3 bedachte antwoord opleest. Vervolgens gebruik je alleen steekwoorden, en later lukt het om alles uit het hoofd te vertellen, zonder hapering, onzekerheid of onduidelijkheid. Het is nu écht jouw tekst geworden.
5. Voordracht (actio of pronuntiato): Oefening baart kunst
De laatste stap voor de redenaar in de oudheid was het daadwerkelijk voordragen van het betoog. Winston Churchill oefende zijn voordrachten ook altijd, voor de spiegel en vooral door te oefenen, oefenen en oefenen. De eerste keer dat hij een toespraak moest geven in zijn politieke carrière, ging het namelijk helemaal mis. Natuurtalent? Mwah.
Zo zie je dat het daadwerkelijk toepassen van iets nieuws in je repertoire in de praktijk tot de perfectie kan worden gevormd, of dat nu een speech is, of een gesprek met een nieuwe klant. Het is een cliché, maar daarom niet minder waar: oefening baart kunst! Nog meer bijschaven, het nog meer je “eigen” maken, is allemaal het resultaat van herhaling en training. Het testen van de technieken om om te gaan met die boze klant die lang heeft moeten wachten: het wordt pas echt getest als die daadwerkelijk voor je neus staat. Het grote voordeel is dan: je hebt de situatie online al vaak geoefend. Zo zorg je dat het laatste gesprek dat je gevoerd hebt, het beste gesprek is dat je tot nu toe gevoerd hebt!
In de onderstaande video zie je hoe retorica terugkomt in het programma overtuigend presenteren bij de Universiteit Utrecht. In de case study hieronder lees je meer over hoe de Universiteit Utrecht online training introduceerde.
Retorica kenmerkt zich door het gebruik van stijlfiguren. We sluiten af met een sneeuwbalzin die de hoofdgedachte van deze blog samenvat: O, ik zal het eens helder zeggen: kennis omwille retorica versterkt, ontwikkelt, perfectioneert communicatieve vakbekwaamheid.